Kiszonki czyli pasze objetościowe w gospodarstwie

Czym jest kiszonka?

W dużym uproszczeniu kiszonka zielonka zakonserwowana w sposób naturalny w wyniku fermentacji biologicznej lub chemicznie. W tradycyjnym sposobie żywienia zwierząt  dzielono okresy żywienia na letni i zimowy. Aby zapewnić wysoką wydajność jednostkową zwierząt przeżuwających konieczne jest zapewnienie odpowiedniego żywienia przez cały rok. Właśnie takie żywienie gwarantuje prawidłowo zakonserwowana pasza zebrana w najkorzystniejszym okresie.
Obecnie w intensywnej produkcji bydła mlecznego wykorzystuje się w całym okresie żywieniowym pasze objętościowe takie jak:

• kiszonki,
• sianokiszonki, siano,
• słomę,
• siano.

Zakiszenie zielonej masy uważa się za najbardziej racjonalną metodę konserwacji i przechowywania pasz dla przeżuwaczy.

Rośliny pastewne najczęściej są zakiszane bezpośrednio po zbiorze lub po krótkim przesuszeniu na pokosie. W zakiszaniu zielonych roślin wykorzystuje się różnego rodzaju dodatki, które są pomocne w ukierunkowaniu procesu kiszenia. Siano i słomę przechowuje się w stanie suchym, a ich jakość zależy od warunków pogodowych w czasie zbioru i warunków przechowywania. Pasze objętościowe suche w żywieniu przeżuwaczy są niezbędne do zapewnienia właściwej struktury fizycznej dawki pokarmowej.
Stosowanie pasz najwyższej jakości zapewnia wykorzystanie pełnego potencjału genetycznego zwierząt oraz poprawia ich kondycję zdrowotną i warunkuje wysoką wydajność.

Metody konserwacji kiszonek/pasz objętościowych

W gospodarstwach  wyspecjalizowanych w towarowej produkcji mleka i żywca wołowego dominującymi paszami objętościowymi stosowanymi w żywieniu są kiszonki. Do podstawowych metod konserwacji pasz objętościowych zalicza się:

• zakiszanie ściętych i rozdrobnionych lub całych roślin lub podsuszonych roślin,
• suszenie masy zielonej (produkcja siana,słomy, suszu).

Suszenie masy zielonej polega na obniżeniu zawartości wody w skoszonej zielonce do poziomu poniżej 15%. Właśnie taki poziom wilgotność jest bezpieczny do przechowywania siana, w którym są zahamowane wszystkie procesy życiowe roślin. W zależności od technologii suszenia z wysuszonych roślin otrzymuje się siano lub susz. Rośliny można suszyć bezpośrednio na polu, w stodołach, wymuszonym zimnym powietrzem lub ciepłym powietrzem w suszarniach.
Zakiszanie jest sposobem konserwacji pasz opartym na fermentacji mlekowej. Celem kiszenia jest przetwarzanie surowców roślinnych w produkty smaczne i zdrowe, a jednocześnie zakonserwowanie tych produktów na długi okres. W procesie kiszenia bardzo często stosuje się preparaty wspomagające proces kiszenia takie jak Greenland EM Zakiszacz, który jest optymalnym rozwiązaniem przy produkcji najwyższej jakości kiszonek i sianokiszonek

Zakiszanie

Kiszonki i sianokiszonki stanowią stałą i stabilną wartością pokarmową przez cały okres przechowywania i mogą być pod-stawową paszą w żywieniu przeżuwaczy przez cały rok.

Podstawowym materiałem do zakiszania są zielonki z:

• traw,
• roślin motylkowych
• mieszanki z trawami,
• poplony ścierniskowe,
• kukurydza.

W ostatnich latach coraz częściej zakisza się uboczne produkty przemysłu rolno-spożywczego np.:

• młóto browarniane,
• wywar gorzelniany,
• wysłodki buraczane.

Ponadto procesowi zakiszania poddaje się takzę ziarna zbóż tj.: żyto, pszenica, pszenżyto, kukurydza.

Do najważniejszych czynników przy zakiszaniu roślin można zaliczyć:

• termin zbioru,
• wysokość i objetość ścinania roślin,
• podatność na zagrzewanie,
• obecność mikotoksyn (produkty działania pleśni)

W tym miejscu należy wyjaśnić, iż w procesie kiszenia w wyniku fermentacji kwasu mlekowego następuje obniżenie pH w poddanej procesowi kiszenia zielonce.

Do kiszenia możemy przeznaczyć materiał:

• świeży o zawartości suchej masy (SM) do 30%,
• podsuszony o zawartości 30-40% SM
• podsuszony do 40-60% SM.

Należy jednak mieć na uwadze, iż zakiszanie roślin przewiędniętych w stosunku do roślin świeżych ogranicza straty w składnikach pokarmowych o 50%, a nakłady zbioru maleją o 14-23%.

W roślinach przewiędniętych zwiększa się zawartość suchej masy oraz cukrów prostych, które ułatwiają proces zakiszania.

Zasady sporządzania kiszonek

Przy sporządzaniu kiszonek należy pamiętać o podstawowych zasadach:

• Szybkie przerwanie procesów utleniania przez ograniczenie czasu zbioru oraz dokładne ugniecenie zielonej masy w miejscu produkcji kiszonek (silos, rękaw foliowy itp.);
• Przerwanie niepożądanych procesów chemicznych poprzez sterylizację zakiszonej masy lub jej szybkie zakwaszenie;
• Obniżenie pH zakiszanych pasz poprzez dodanie do zakiszanej masy inokulantów w postaci żywych kultur bakterii bądź innych konserwantów, które ukierunkują procesy fermentacyjne np. Greenland EM Zakiszacz .

W procesie zakiszania wyróżnia się trzy fazy:

• Fermentacja burzliwa - ta faza trwa do 3 dni i w tym czasie w złożonej, pociętej i ubitej zielonce znajduje się jeszcze powietrze. Zielonka, oddychając zużywa tlen, wskutek czego gromadzi się dwutlenek węgla i wzrasta temperatura. Do czasu gdy w zielonce znajduje się tlen tak długą mogą działać bakterie kwasu octowego. Usunięcie powietrza, pozwala na skrócenie okresu działania bakterii kwasu octowego, a z tym wiąże się ograniczenie strat cukru i suchej masy. W dalszym okresie kiszenia rozwijają się bakterie właściwej fermentacji mlekowej (powszechnie występują gatunki z rodzajów Escherichia, Micrococcus, Microbacterium). Zakwaszają one środowisko i stwarzają lepsze warunki do rozwoju bakterii właściwej fermentacji mlekowej. W tym czasie wytwarzają się duże ilości gazu oraz kwas mrówkowy, propionowy, masłowy, bursztynowy, octowy, etanol, dwutlenek węgla i inne.
• Dojrzewanie i stabilizacja kiszonki -  faza ta trwa  od 3 do 21 dnia. W tej fazie dzięki  brakowi tlenu w zakiszanej masie bakterie kwasu mlekowego, wytwarzają z cukrów kwas mlekowy oraz w pierwszej kolejności rozwijają się  paciorkowce mlekowe, następnie pałeczki homofermentatywne i heterofermentatywne, które produkują pewne ilości kwasu octowego, mrówkowego i propionowego. Pod koniec tej fazy wymierają bakterie mlekowe. Przy zanieczyszczonym materiale zakiszeniowym, głównie glebą, może dojść do uaktywnienia bakterii kwasu masłowego i wytworzenia niewielkiej ilości tego kwasu. Kwas masłowy jest wytwarzany z cukru, a także z kwasu mlekowego. Jego obecność nie jest pożądana w kiszonce.
• Dojrzewanie i stabilizacja kiszonki - faza ta trwa od 22 do  60  dnia po zakiszeniu. W tej fazie ustaje proces fermentacji mlekowej oraz wszelkiego rodzaju procesy działania drobnoustrojów. Zachodzą reakcje chemiczne między alkoholami i kwasami fermentacji mlekowej i tworzą się estry nadające kiszonce przyjemny, aromatyczny zapach. Jeśli proces zakiszania przebiegał prawidłowo, a zielonka zawierała odpowiednią ilość cukrów, surowiec był we właściwy sposób ułożony, czysty prawidłowo ugnieciony i przykryty, wówczas kwasowość kiszonki powinna wynosić pH 4,2.

Należy pamiętać, iż warunkiem optymalnego przechowywania oraz prawidłowego przebiegu fermentacji, która gwarantuje smakowitość kiszonki jest zapewnienie prawidłowego przebiegu czterech następujących etapów procesu produkcji kiszonki:

1. Jak najwyższa jakość zakiszanego surowca (zbiór bez strat i dobrze rozdrobniony, nie zanieczyszczony materiał);
2. Szybkie napełnienie silosu oraz dobre ubicie zakiszanego materiału i szczelne okrycie;
3. Stała kontrola silosu i jego okrycia - w przypadku wykrycia pęknięcia lub uszkodzenia okrycia należy jak najszybciej dokonać naprawa np. używając  FOLII NAPRAWCZEJ;
4. Stosować odpowiednie metoda wybierania tak aby nie naruszyć struktury ściany kiszonki.